Gesculpteerd of geschilderd ornament waarvan het centrale gedeelte een uitgespaard compartiment vormt, bestemd om een inscriptie te ontvangen: cijfers, data, emblemen, deviezen of wapens. Dit compartiment is omgeven door ornamenten en neemt vanaf het antieke Egypte tot in de twintigste eeuw verschillende vormen aan. Wanneer de omkadering van de cartouche bestaat uit als houtkrullen opgerolde* of in voluut* gedraaide vormen, spreekt men tevens van rolwerk* (Adeline, [1890], p. 75 ; Jacqué, 1995b, p. 136).